W imieniu poradni językowej odpowiadała Katarzyna Kłosińska (UW): „Hejt (z ang. hate ‘nienawiść’) oznacza nieprzychylne, deprecjonujące, dyskredytujące, nienawistne treści na czyjś temat zamieszczane w internecie. Pojęcie to jest bardzo szerokie, ale można uznać, że odnosi się do takich treści, których zadaniem jest jedynie zdyskredytowanie kogoś, nie zaś wyrażenie swojego (nawet krytycznego) zdania w konstruktywnej dyskusji. Od jakiegoś czasu zaczyna się mówić o hejcie w odniesieniu do wypowiedzi formułowanych poza Internetem, np. w rozmowie twarzą w twarz. Centrum znaczeniowe tego słowa tworzy jednak nie medium, w którym taka wypowiedź się pojawia, lecz to, jakie treści ona niesie”¹.

Te treści w ostatnich latach są coraz bardziej brutalne. Słowa raniące, mające na celu poniżenie adwersarza, odebranie mu godności, zniszczenie w oczach opinii środowiska, a nawet szerszej społeczności (grupy towarzyskiej, szkolnej, czy wręcz opinii publicznej), stały się - niestety - naszą codziennością.

Ostatnia tragedia w Gdańsku znowu pobudziła dyskusję, czy mowa nienawiści w internecie i w mediach, przekłada się na przemoc w świecie realnym.

„Polityczna polaryzacja w Polsce - jak bardzo jesteśmy podzieleni”² - to raport z badań Pauliny Górskiej, opublikowany niedawno przez Centrum Badań nad Uprzedzeniami przy wydziale psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, potwierdza niechęć Polaków do współobywateli, którzy mają odmienne poglądy.

Jeśli dorośli, dojrzali ludzie słabo radzą sobie z emocjami, agresją, frustracją, to co myśleć o sytuacji, w której znajduje się młodzież? Zwłaszcza jeśli zdamy sobie sprawę, że (jak czytamy w badaniu „Nastolatki 3.0” z 2017 r.), „…młode pokolenie zostało ‘opuszczone’ przez dorosłych w przestrzeni wirtualnej. Współczesny nastolatek-internauta poznaje Internet (z jego treściami i interakcjami), w sposób niekontrolowany i nieuporządkowany. Treści, z którymi się tam spotyka, nie są przez jego rodziców i nauczycieli obserwowane i filtrowane”³.
Większość młodych użytkowników internetu spotkała się z pornografią, z naruszeniem swojej prywatności i godności, z hejtem.

Przemoc słowna w internecie ma wiele przyczyn. Jedną z nich jest subiektywne poczucie anonimowości. Przemocy słownej w sieci sprzyja także psychologiczna łatwość poniżania osoby, polegająca na braku potrzeby bezpośredniej konfrontacji z ofiarą przemocy. Niemniej jednak, jak pokazują badania, krąg interakcji internetowych nastolatków jest w pewnym zakresie współbieżny z interakcjami bezpośrednimi. Agresja w internecie nie jest zachowaniem odizolowanym od postaw społecznych przejawianych w życiu realnym, lecz jest jej konsekwencją…

Jak przeciwdziałać hejtowaniu w sieci? Co mają robić ofiary? Co mogą zrobić ich bliscy, wychowawcy, nauczyciele?

• Ustal jasne zasady zachowania się w klasie i w sieci. Ucz swoich uczniów, jak okazywać szacunek i tolerancję wobec innych osób.

• Modeluj zachowanie uczniów własnym przykładem. Pokazuj im, jak należy komunikować się z innymi osobami, w szczególności tymi, którzy mają inne poglądy czy postawy i promuj prospołeczne postawy, które wzmacniają porozumienie między ludźmi. Jasno wyrażaj swój sprzeciw wobec hejtu.

• Zachęć uczniów do reagowania w sytuacji hejtu. Gdy widzicie hejt online, zostawcie pozytywny komentarz, wesprzyjcie osobę atakowaną i przerwijcie falę nienawiści. Zgłoście hejt i mowę nienawiści administratorowi portalu.

• Ucz krytycznego myślenia i odpowiedzialnego korzystania z mediów. Uświadamiaj swoim uczniom siłę języka, kształtuj poczucie odpowiedzialności za wypowiedziane słowa.

• Wykorzystuj każdą sytuację do edukacji. Jeśli twoi uczniowie zetknęli się z hejtem i mową nienawiści, zachęć ich do dyskusji i dzielenia się swoimi przemyśleniami. Wspólnie zastanówcie się nad tym, jakie były intencje sprawcy, porozmawiajcie o tym, co czują ofiary takiego postępowania, podyskutujcie o tym, jakie zachowania są dopuszczalne, a jakie nie.

• Rozwijaj empatię. Stwórz młodzieży jak najwięcej okazji do poznawania osób z innych kultur, o innych tożsamościach i sposobach życia.

Czy sprawić radość swojemu dziecku? Oczywiście.
Czy kupić wszystkie drogie gadżety, którymi się fascynuje? Nie.
Oto pięć zasad, które pozwolą każdemu rodzicowi poruszać się na kruchym, przedświątecznym lodzie.

1. To ty określasz reguły gry.
   Nawet jeśli łamie ci to serce, możesz powiedzieć „nie” prośbom z listu do św. Mikołaja. Możesz też na nie przystać. Pamiętaj jednak, że to nie dziecko decyduje o zakupie prezentu, ale rodzic.
2. Wyjaśnij młodej osobie swoją decyzję.
   Jeśli dziecko jest starsze, nie wierzy w św. Mikołaja i zgłasza reklamacje w stosunku do otrzymanych prezentów, wyjaśnij mu swoją motywację. Nie chodzi o to, abyś się usprawiedliwiał, ale otwarcie porozmawiał z dzieckiem i przedstawił rzeczowe argumenty.
3. Bądź konsekwentny.
   Jeśli jakaś zabawka nigdy nie przestąpiła progu twojego domu, bo jako rodzic, uważasz, że jest sprzeczna z ideami, wedle których wychowujesz dziecko, święta nie są powodem, by zmieniać zdanie. Tutaj też pewnie konieczne będzie wyjaśnienie, dlaczego ten prezent nie mógł znaleźć się pod choinką i z jakiego powodu nie trafił do twojej torby (lub do sań św. Mikołaja

Najczęściej wymieniają obraźliwe wyzwiska (42% i rozpowszechnianie nieprawdziwych pogłosek na ich temat (32%). Jeden na czterech nastolatków otrzymuje niechciane zdjęcia, a co piąty spotka się z uporczywym kontrolowaniem i wypytywaniem ze strony innych osób. Prawie co piątemu grożono w sieci.

Cyberprzemoc jednakowo dotyka dziewczęta i chłopców - dwie trzecie z nich doświadczyło co najmniej sześciu jej przejawów. Dziewczęta częściej jednak spotykały się z rozpowszechnianiem nieprawdziwych i obraźliwych plotek na ich temat i otrzymywały niechciane zdjęcia. Częściej też doświadczały kilku różnych form cyberprzemocy (15% dziewcząt vs. 6% chłopców)¹.



Życie bez internetu? Nie mam mowy!
Nastolatki martwią się tym, że nowe technologie zajmują zbyt wiele przestrzeni w ich życiu. Ponad połowa młodych ludzi przyznaje, że spędza przed ekranem smartfona za dużo godzin. 40% z nich ocenia, że zbyt dużo czasu poświęca mediom społecznościowym, a jedna czwarta uważa, że gra zbyt wiele².

„Myślę, że największą przeszkodą dla  mojego pokolenia jest trudność w oderwaniu się od elektroniki. Nastolatki są od niej bardzo uzależnione” (15-latek)³.

„Nie jesteśmy obecni w swoim życiu ponieważ za dużo energii poświęcamy naszym smartfonom i mediom społecznościowym” (19-latek)³.

Ponad połowa młodych ludzi deklaruje, że próbowała ograniczyć używanie telefonu komórkowego (52%), rzadziej zaglądać na profile w mediach społecznościowych (57%) i ograniczyć czas przeznaczony na granie online (58%)².

Nastolatki przyznają, że smartfon angażuje je w znaczny sposób. 44% często sprawdza wiadomości
i powiadomienia zaraz po przebudzeniu, 14% uważa, że często rozprasza się podczas rozmowy twarzą w twarz ponieważ jednocześnie używa smartfona, a niespełna jeden na dziesięciu nastolatków nie może się skoncentrować na lekcji ponieważ zagląda stale do smartfona2.

“Nastolatki chętniej zajmą się swoim telefonem, niż pracą domową - to znacznie prostsze. To bardzo rozprasza” (17-latek)⁴.

Zapytani o emocje, jakie towarzyszą im kiedy nie mają przy sobie smartfona młodzi ludzie wskazali szereg stanów, głównie negatywnych - najczęściej jako pierwszy wymieniając lęk (49% dziewcząt vs 35 % chłopców). Mówili również o poczuciu samotności (32% dziewcząt vs. 20% chłopców) i przygnębieniu (28% dziewcząt vs 20% chłopców). Pojawiły się również pozytywne stany - ulgi i szczęścia (ok. 17%)².
Infografiki w wersji pdf można pobrać z zakładki INFOGRAFIKI

Źródła:
¹ Pew Research Center 2018, A Majority of Teens Have Experienced Some Form of Cyberbullying [online: http://www.pewinternet.org/2018/09/27/a-majority-of-teens-have-experienced-some-form-of-cyberbullying/, dostęp z dn. 26.11.2018 r.]

² Pew Research Center 2018, How Teens and Parents Navigate Screen Time and Device Distractions [online: http://www.pewinternet.org/2018/08/22/how-teens-and-parents-navigate-screen-time-and-device-distractions/, dostęp z dn. 26.11.2018 r.]

³ Raport Business Insider Survey [online: https://amp-businessinsider-com.cdn.ampproject.org/c/s/amp.businessinsider.com/teens-gen-z-generation-z-what-teens-are-like-2018-6, dostęp z dn. 26.11.2018 r.]

⁴ Raport Teens, Social Media & Technology 2018 [online: http://www.pewinternet.org/2018/05/31/teens-social-media-technology-2018/, dostęp z dn. 26.11.2018 r.]
 

Badacze zwrócili uwagę na pokolenie Z, czyli nastolatki urodzone po 1997 roku (badania objęły młodzież w wieku 13-19 lat). To specyficzne pokolenie. Nie zna świata bez nowych technologii, jest zanurzone w cyfrowej rzeczywistości. Sami młodzi ludzie przyznają, że większość czasu są online. Czy rzeczywiście cały ich świat mieści się w smartfonie?

Przede wszystkim widzą oni, że świat w którym żyją, jest zupełnie inny, niż rzeczywistość ich nieco starszych kolegów i koleżanek:

 „Wszystko w naszym pokoleniu dzieje się natychmiast. Ponieważ wychowaliśmy się w rzeczywistości, w której wiadomości przesyła się w mgnieniu oka, jesteśmy mniej cierpliwi niż inne pokolenia – przyzwyczailiśmy się do natychmiastowej gratyfikacji. Ale jesteśmy też bardzo zdeterminowani, aby udowodnić, że potrafimy wykorzystać technologię i sposoby komunikacji jakie znamy do dokonania zmiany – niezależnie od tego, czego spodziewają się po nas dorośli” (15-latek)¹.

Ale też krytycznie oceniają również własne umiejętności:
„Największą trudnością są umiejętności interpersonalne, zdolność do porozmawiania twarzą w twarz z drugim człowiekiem” (18-latek)¹.

Jak więc wygląda świat nastolatków z pokolenia Z w 2018 roku? Jak używają nowych technologii, co myślą
o mediach społecznościowych, jakie mają problemy w sieci, co ich niepokoi? Oto, co mówią sami o sobie:

Internet nie wypełnił całego naszego życia
Nastolatki podkreślają, że swój wolny czas spędzają przede wszystkim na różnego rodzaju zajęciach dodatkowych, a nie w internecie (26%). Jeden na sześciu nastolatków wskazuje, że w równym stopniu dzieli swój wolny czas pomiędzy rodzinę, przyjaciół i internet. Tyle samo angażuje się w sport. Tylko 6% deklaruje, że w wolnym czasie gra w gry komputerowe.


Zmienił jednak sposób, w jaki ze sobą rozmawiamy
„Jesteśmy pierwszym pokoleniem, które przez całe życie ma dostęp do smartfona. Komunikujemy się za pomocą mediów społecznościowych i sms-ów, co zmienia dynamikę komunikacji” (19-latek)¹.

Nastolatki rozmawiają ze sobą głównie poprzez serwisy społecznościowe i coraz częściej za pomocą obrazów. Wśród młodych stale rośnie popularność mediów opartych przede wszystkim na przekazie wizualnym (zdjęcia, filmy, streaming). Młodzież porusza się pomiędzy pięcioma głównymi platformami: YouTube (85%), Instagramem (72%), Snapchatem (69%) i Facebookiem (51%) i Twitterem (32%). Zapytani o to, z jakich korzystają, najczęściej wskazują Snapchata i YouTube (nieco ponad 30%), a 15% Instagrama. Choć ponad 50% młodych używa Facebooka, to jako najczęściej używany serwis wskazuje go już tylko 10% nastolatków².

„Lubię Instagrama, uważam, że obraz mówi więcej niż słowa” (17-latek)¹.


Wiedza o świecie? Czerpiemy ją z mediów społecznościowych!
„Wierzę, że współczesne nastolatki są z założenia takie same jak wcześniej, choć oczywiste jest to, że mamy możliwość pozyskiwania informacji z dużo większej ilości źródeł i wyrażać siebie na dużo więcej sposobów, niż wcześniej” (17-latek).

Rzeczywiście, rozwój nowych technologii daje młodym ludziom prawie nieograniczone możliwości poszukiwania wiedzy. Cóż z tego, skoro ponad 60% nastolatków jako główne źródło wiedzy wskazuje  media społecznościowe.

„Lubię Twittera ponieważ w ten sposób trzymam rękę na pulsie i wiem co dzieje się na świecie” (17-latek)¹.

Tylko 14% deklaruje, że czyta gazety (online i offline). Mniej więcej co dziesiąty w ogóle nie zawraca sobie głowy newsami¹.


Centrum rozrywki mieści się w smartfonie
Tylko 2% młodych ludzi wskazało telewizję jako główne źródło rozrywki, choć jeden na trzech przyznaje,
że nadal ogląda telewizję godzinę lub nieco mniej niż godzinę dziennie. Jednakże nastolatkom nie chodzi tylko
o mobilność i dostępność rozrywki w dowolnej chwili, jaką daje smartfon. Przede wszystkim chcą mieć wybór - personalizować treści, które oglądają (ponad 60% woli oglądać programy, filmy i seriale poprzez platformy streamingowe niż w telewizji - jeśli tylko mają taką możliwość). Bardzo istotna jest też dla nich możliwość nawiązywania interakcji z autorami ulubionych programów (30% nastolatków wybiera serwis YouTube).
Nie interesuje ich już bierne konsumowanie przekazywanych im treści. W swoich wypowiedziach podkreślają,
że najważniejsza jest swoboda dostępu, wybór tylko tych materiałów, które są dla nich interesujące oraz aktualność i żywość treści dostępnych online.

„Możesz wybrać co i kiedy chcesz oglądać” (14-latek)¹.
„Ludzie mogą publikować filmy niezależnie od tego, gdzie są i są zabawni” (15-latek)¹.
„YouTube ma wiele materiałów, którzy autorzy tworzą aby bawić swoich fanów, z grami i animacjami na temat ich życia - to jest coś prawdziwego, czego nie ma w TV”  (14-latek)¹.

Gry online to najpopularniejsza rozrywka młodzieży. Trzy na cztery dziewczyny  i ponad 90% chłopców przyznaje, że gra w gry komputerowe, coraz częściej używając do tego smartfona2.
Zaniepokojonym dorosłym, którzy alarmują, że młodzi ludzie spędzają przed ekranem smartfona przeciętnie pięć godzin dziennie1, nastolatki mogłyby odpowiedzieć przekornie - to dokładnie tyle samo czasu, ile dorośli Amerykanie poświęcają na oglądanie telewizji (5 godzin i 40 min.)³.

Jak oceniamy media społecznościowe? Nie jest to takie oczywiste…
Prawie połowa nastolatków uważa media społecznościowe za raczej neutralne, nie mające ani szczególnie pozytywnego, ani negatywnego wpływu na ich życie (45%). Nie znaczy to jednak, że młodzież nie ma zdania na temat medium, którego powszechnie używa2.

Często media społecznościowe są postrzegane przez młodych jako prosty sposób na nudę:

„Są zabawne i zawsze znajdę w nich coś dla siebie, kiedy się nudzę” (16-latek)¹.   
 „Przeglądam (co się dzieje w mediach społecznościowych) i dzięki temu się nie nudzę” (18-latek)^1.

Co trzeci nastolatek sądzi, że media społecznościowe pełnia pozytywna rolę w ich życiu. Młodzi ludzie na pierwszym miejscu stawiają możliwość nawiązania kontaktu i utrzymywania bliskich relacji z rodziną (40%),
z osobami o podobnych zainteresowaniach (15%), ale również otrzymywania wsparcia (5%). Media społecznościowe wnoszę nową jakość w proces budowania i podtrzymywania relacji, znoszą granice i są oknem na świat²:

„Media społecznościowe pomagają czuć się mniej samotnym. Tworzą przestrzeń, w której ludzie mogą tworzyć relacje” (15-latka).
„Myślę, że media społecznościowe mają pozytywny wpływ ponieważ pozwalają porozmawiać z rodziną, która jest daleko” (14-latka).
„Pozwalają nam się swobodnie komunikować i widzieć, co robią inni. Daje nam to głos, który może dotrzeć do wielu ludzi” (15-latek).

Młodzi  ludzie doceniają również łatwość poszukiwania informacji (16%) i uczenia się (4%). To miejsce do zabawy (9%) i wyrażanie siebie (4%).

“Moja mama musiała jechać do biblioteki, żeby zdobyć to, co ja mam cały czas pod ręką. Często mi o tym przypomina” (14-latka).

“W mediach społecznościowych jest wiele rzeczy stworzonych tylko po to, żeby dawać radość” (17-latek).
Co czwarty nastolatek widzi jednak w mediach społecznościowych więcej negatywów niż pozytywów. Młodzi ludzie jako główną przyczynę tej krytycznej oceny wskazują cyberbullying w sieci (27%)².

„Media społecznościowe zapewniają większą publiczność, która angażuje się w hejt i poniżanie siebie nawzajem” (13-latek).

Kolejną, bardzo ważną dla nastolatków kwestią, która zaważa w znacznym stopniu na negatywnej ocenie mediów społecznościowych, jest poczucie życia w upiększonym i wystylizowanym lecz fikcyjnym świecie idealnych profili. Młodzi ludzie zdają sobie sprawę z konsekwencji, jakie niesie ze sobą stały kontakt
z nierzeczywistymi i niemożliwymi do naśladowania wzorami, jakie rozpowszechniają media społecznościowe. Nastolatki uważają, że przyczyniają się one do tworzenia nierealistycznego obrazu życia innych ludzi (15%)
i nasilaniu presji rówieśniczej (12%)².

„Przekazują fałszywy obraz życia innych ludzi. Przez to czasami czuję, że ich życie jest perfekcyjne, chociaż wcale takie nie jest” (15-latka).

„Nastolatki są obsesyjnie zaabsorbowane swoim wizerunkiem w mediach społecznościowych i tym, co dzieje się u celebrytów = bardziej niż tym, co dzieje się w realnym życiu” (17-latek)¹.

Prawie co piąty młody człowiek uważa też, że powszechność mediów społecznościowych przyczynia się do utraty jakości relacji i osobistego kontaktu.

„Ludziom trudniej jest nawiązywać kontakty, ponieważ przyzwyczaili się do braku osobistego kontaktu”
 (15-latka).



Infografiki w wersji pdf można pobrać z zakładki INFOGRAFIKI

Źródła:
Raport Business Insider Survey [online: https://amp-businessinsider-com.cdn.ampproject.org/c/s/amp.businessinsider.com/teens-gen-z-generation-z-what-teens-are-like-2018-6, dostęp z dn. 26.11.2018 r.]
2Raport Teens, Social Media & Technology 2018 [online: http://www.pewinternet.org/2018/05/31/teens-social-media-technology-2018/, dostęp z dn. 26.11.2018 r.]
 3The Total Audience Report [online: http://www.nielsen.com/us/en/insights/reports/2016/the-total-audience-report-q1-2016.html, dostęp z dn. 26.11.2018 r.]

 

Akademia NASK: Po co nam Europejski Tydzień Kodowania, czyli Codeweek?
Karolina Olejak: Codeweek to społeczna inicjatywa, której celem jest promocja nauki programowania. Europejskie państwa rywalizują ze sobą w liczbie zorganizowanych i zgłoszonych inicjatyw związanych z programowaniem. Chcemy pokazać, że jest to przede wszystkim nauka logicznego myślenia, rozkładania skomplikowanych problemów na prostsze. Zdobyte umiejętności można wykorzystać nie tylko na lekcjach informatyki, ale i podczas innych przedmiotów np. na historii czy nawet w trakcie nauczania początkowego. Europejski Tydzień Kodowania to wspaniała okazja, aby docierać z tym przekazem do osób, które na co dzień nie kodują.
W tym roku, w sposób szczególny, staramy się zaangażować mieszkańców mniejszych miejscowości. Tam dostęp do dodatkowych lekcji z nauką programowania jest mocno ograniczony.

- Czy naprawdę kodowanie nie jest trudne?
- Nie musi być skomplikowane, naprawdę. Ja jestem tego przykładem. Gdyby ktoś, trzy lata temu, powiedział mi, że będę tym się zajmować, to bym nie uwierzyła. Programowanie było zawsze domeną mojej siostry, która interesowała się przedmiotami ścisłymi. Ja wolałam humanistykę. Jednak przekonałam się, że programowanie to logiczne myślenie, to bycie twórczym, bo przecież należy wymyśleć, co chcemy zrealizować i potem to zrobić. Jeżeli podejdziemy do kodowania jak do zabawy logicznej, możemy zainteresować nim więcej dzieci.

- Od jakiego wieku można dzieci zapoznawać z programowaniem?
- Na naszych warsztatach miewamy nawet 5-latków, a więc przedszkolaki, które  zapewniam  świetnie sobie radzą. Od razu podkreślę: nie zamierzamy stworzyć armii programistów. Chcemy, żeby dzieci od najmłodszych lat miały kontakt z kodowaniem, bo okazuje się, że kiedy poznają nowe technologie dopiero na lekcjach informatyki, to mniejsze szanse na sukces w tej dziedzinie mają dzieci, które nie są obdarzone matematycznymi zdolnościami. A my chcemy dać szansę wszystkim.

- A dorośli?
- Też mogą włączyć się w wydarzenia Europejskiego Tygodnia Kodowania, choć głównie dzieją się one w szkołach. Zauważyliśmy, że organizatorami inicjatyw w ramach Codeweek często stają się dorośli, którzy wcześniej nie mieli kontaktu z programowaniem i debiutują w ramach tych imprez. Zdarza się, że gdy odważą się na ten pierwszy krok w ramach Europejskiego Tygodnia Kodowania, kontynuują przygodę z programowaniem przez cały rok. Bardzo się z tego cieszymy. To wspaniałe uczucie zobaczyć własną inicjatywę na mapie Codeweek, obok tysięcy innych z rożnych państw Europy.

- Czy w ramach Codeweek 2018 odbędzie się jakiś nowy rodzaj imprez, których nie było rok temu?
- Tak. Otworzyliśmy, Ministerstwo Cyfryzacji oraz NASK, 16 punktów z darmową nauką programowania. Zlokalizowane zostały one w mniejszych miejscowościach, liczących od 30 do 100 tys. mieszkańców. Na pierwszy ogień poszły Siedlce i Nysa, potem dołączyły kolejne. Zapraszamy na warsztaty dzieci w dwóch grupach wiekowych: uczniów klas 1-3 i klas 4-6. To także jest wyraz idei wyrównywania szans i umożliwiania wczesnego kontaktu dzieci z kodowaniem.
 

- Dziękujemy za rozmowę.
Karolina Olejak w Państwowym Instytucie Badawczym NASK jest koordynatorem obszaru programowanie w ramach kampanii edukacyjno- informacyjnej na rzecz propagowania korzyści z wykorzystywania technologii cyfrowych.