Trzy role, dwa trójkąty, jedno błędne koło - wielowymiarowe aspekty hejtu
Hejt jest zjawiskiem wieloaspektowym, któremu przyglądają się specjaliści różnych dziedzin w celu zbadania przyczyn jego powstawania, zrozumienia i opisania, nadania rozstrzygnięć prawnych, czy też zmniejszenia skali występowania. Dzięki temu wysiłkowi sposobów powstrzymywania hejtu, gdy pojawiają się jego przejawy, jest z biegiem lat coraz więcej. Nadal jednak jest obecny w przestrzeni publicznej czy w szkołach. Podczas naszych spotkań z rodzicami, dziećmi i młodzieżą bardzo często pojawiają się pytania o oblicza hejtu, o sposoby radzenia sobie z nim, o metody zapobiegawcze. Takie rozmowy, spotkania i działania profilaktyczne przynoszą najwięcej korzyści, zgodnie ze złotą zasadą: „zapobiegaj zamiast leczyć”.Krytyka a hejt
Gdy pojawia się w wypowiedzi krytyka, to intencją towarzyszącą jest próba wpływu i czynienie świata lepszym. Zazwyczaj nie lubimy być krytykowanymi. Większość ludzi może poczuć się gorzej po wysłuchaniu informacji zwrotnej na swój temat, która jest rozbieżna z pozytywnym obrazem siebie. Uraza po krytyce, bywa efektem ubocznym wywołanym nazwaniem np. trudnego zachowania krytykowanego, nie jest jednak celem krytykującego. To bardzo ważne rozróżnienie.Hejt natomiast w intencji nie ma na celu zmieniania czyjejś opinii ani czynienia świata lepszym. Hejt to wrogie zachowania w internecie, takie jak: obrażanie, poniżanie, ośmieszanie innych, obraźliwe filmiki, memy, komentarze, przerabianie zdjęć itp. Hejt ma na celu wywoływanie negatywnych emocji u odbiorcy oraz publiczności. Główną intencją jest chęć sprawienia przykrości. Hejter dąży do pogorszenia samopoczucia odbiorcy. Sukces, który poprzez swoje działanie hejter chce osiągnąć w internecie – to duża liczba wyświetleń, polubień, reakcji, udostępnień. Wszystko po to, by zyskać więcej popularności i szacunku, którego tak pragnie, a który stara się odjąć osobie/grupie której krzywdząca opinia dotyczy.
Bierność vs sprawczość
W reakcji na pojawiający się hejt często zaobserwować można tendencję do przyjmowania postawy biernej, tkwienie w poczuciu bezradności na „zło tego świata”, czy też niedostrzeganiu własnych zdolności i sprawczości w zaistniałej trudnej sytuacji. Przyczyną takiego nierozpoznania może być utknięcie w „błędnym kole” a właściwie trójkącie. Istnieją dwa trójkąty: dramatyczny (S. Karpman) i wygrywający (A. Choy) wyrastającej z koncepcji analizy transakcyjnej, której twórcą był Eric Berne.
Obrazują one różne strategie możliwe do wyboru w odpowiedzi na doświadczenia z jakimi przychodzi się mierzyć w życiu. W przypadku pierwszego, szkodliwe myślenie i działanie w schemacie jednej z ról (Prześladowca, Ratownik, Ofiara), skutkuje sytuacjami typu: wygrany-przegrany, przegrany-przegrany. Osoby zatrzymują się na sytuacji problemowej i mniej lub bardziej świadomie przyjmują wybraną rolę. W reakcji na przeżywany niepokój i napięcia emocjonalne, stosujący tę strategię skupiają się na tym, czego nie chcą lub nie lubią - na przeciwnościach, słabościach, problemach. Każda rola (Prześladowca, Ratownik, Ofiara), postrzega także inne role Trójkąta Dramatycznego jako problem, na który należy zareagować.
Drugi – Trójkąt Wygrywający to rozwiązanie typu wygrany-wygrany. Dlatego wyjściem z Trójkąta Dramatycznego jest przejście do bardziej funkcjonalnych ról i kształtowanie/wzmacnianie od najmłodszych lat umiejętności Trójkąta Wygrywającego. Dzięki zmianie myślenia i zamianie destruktu na konstrukt nie dochodzi do rozgrywki psychologicznej, ani kosztów z nią związanych. Trójkąt Wygrywający (Asertywny, Wrażliwy, Opiekun) pozwala osobie na uwzględnienie swoich mocnych stron i czerpanie z własnych zasobów i takich umiejętności jak: wrażliwość, empatia, odwaga. Granice innych osób i własne pozostają uszanowane, możliwy jest dialog i osiągnięcie porozumienia (A.Choy). Podobną strukturę (role: Challenger, Coach, Creator) proponuje David Emerald w dynamice TED*, w której opisuje relacje konstruktywne, wzmacniające, odporne. W tej dynamice jednostki oceniają swoją zaradność i zastanawiają się, kim mogą się stać. To narzędzie uczy głębszej refleksji, doskonali komunikację i zapewnia większą sprawczość i zdrowsze relacje wśród jednostek i grup.
Jak zatem przerwać błędne koło i wyjść z negatywnego układu ról na rzecz nawiązywania autentycznych relacji, których potrzebujemy? Warto wykonać pracę nad zmianą w sposobie myślenia i z zatrzymania się na problemie (identyfikowanym przy sobie lub innym jako niezmienny), otworzyć się na ruch w stronę poszukiwania rozwiązania (możliwego na miarę własnych sił). Jak? Właśnie przenosząc akcent na to co w sytuacji konfliktowej, w danej relacji będzie wspierające i konstruktywne, co będzie wzmacniało porozumienie.W trzech rolach ruch wyjścia z patowej sytuacji może wyglądać następująco:
Z Ofiary we Wrażliwego: w roli Ofiary istnieje przekonanie o własnej niemocy do rozwiązania problemu. Rozwinięcie tej umiejętności i wzmocnienie poczucia sprawczości jest możliwe np. poprzez poszerzanie swojej wiedzy na dany temat, czytanie książek, burze mózgów, konsultacje, naukę technik rozwiazywania problemów, proszenie o pomoc.
Z Ratownika w Opiekuna: Ratownik ma o Ofierze przekonanie, że nie potrafi ona rozwiązywać własnych problemów i że sama sobie nie poradzi. Stawia siebie w pozycji wiedzącego lepiej i bardziej sprawczego, niezbędnego. Często robi coś, czego nie chce lub angażuje się ponad miarę. Ma trudności w słuchaniu, w przeciwieństwie do Opiekuna, który nieproszony nie podejmuje działań "ratowania". Opiekun reaguje wsparciem i troską i także je przyjmuje.
Z Prześladowcy w Asertywnego: Prześladowca jest skupiony na sobie, a jego zachowanie przysparza innym cierpienia, ponieważ działając dewaluuje innych, obniża znaczenie innych, stosuje odwet. Aby Prześladowca zmienił się w Asertywnego niezbędne jest rozwinięcie asertywnych zachowań, takich jak: umiejętności negocjacji, widzenia potrzeb obu stron, proszenia o to, czego potrzebuje wprost.
Uruchamiajmy konstruktywne role w naszych podopiecznych, stwarzajmy sposobności na „sparingi” na bezpiecznych zasadach (debaty szkolne, wymianę na argumenty), uczmy nazywać emocje, zachowania i ich konsekwencje. Zadajmy sobie i naszym podopiecznym pytanie:
Dlaczego hejter działa?
Hejter (z ang. hater) przeżywa swoje trudności i dąży do tego, by inni również poczuli się gorzej, chce obniżenia samooceny drugiej osoby. Zaprasza do gry, w której celem jest sprawienie krzywdy. Dlaczego? Motywacje mogą być różne, często występujące to: chęć dowartościowania siebie, bycia ponad, zazdrość, brak tolerancji. Dziecko hejtujące skupia się na własnych korzyściach i potrzebach, dewaluuje innych. Prześladowcy mogą być pasywni (zaniedbywanie innych), aktywni lub odwetowi (zemsta, tryumf). Przyczyny mogą mieć podłoże w niedostatecznie wykształconej umiejętności wyrażania siebie, trudnościach psychicznych, w edukacji i/lub w przyswojeniu norm i zasad społecznych. Możliwe są także dysfunkcje w relacji rodzic – dziecko, w tym zaniedbania takie jak brak wiedzy rodzica o tym gdzie i w jaki sposób dziecko komunikuje się w sieci.Ważne!
- Edukuj dziecko i uświadamiaj czym jest bezpieczeństwo w sieci.
- Poznaj środowisko, w którym dziecko przebywa w internecie (strony www, grupy, styl i treści rozmowy).
- Młoda osoba uczy się właściwie przebywać w sieci, Ty – dorosły czuwasz nad bezpieczeństwem jego i innych użytkowników (w przypadku, gdy to Twoje dziecko hejtuje).
Doświadczenie hejtu. Dlaczego warto rozmawiać?
Długofalowe doświadczanie hejtu w dzieciństwie może doprowadzić do:- obniżenia poczucia własnej wartości, wiary w siebie
- podwyższonego ryzyka samookaleczeń
- epizodów depresyjnych
- trudności w relacjach
- zahamowania w rozwoju osobistym, emocjonalnym
- wycofania społecznego (obawa przed krytyką, wyśmianiem, lęk przed porażką, unikanie wyzwań)
- funkcjonowania w trybie przetrwania
- braku poczucia bezpieczeństwa
- z ofiary w hejtera (mechanizm obronny w celu uniknięcia dalszych zranień).
Dziecko poszkodowane hejtem może ujawniać m.in. symptomy fizyczne (bóle głowy, brzucha, zaburzenia snu) i psychiczne (izolowanie się, apatia, rozdrażnienie, lęk przed szkołą). Wskazana jest konsultacja medyczna, psychologiczna i kontakt ze szkołą (działanie systemowe, przeciwdziałanie ryzyku powtórzeń).
Ważne!
- Zachowaj spokój. Nie panikuj, daj wsparcie akceptację, empatię, zrozumienie.
- Zachowaj ostrożność. Nie umniejszaj, nie bagatelizuj tego z czym boryka/ło się dziecko.
- Chroń i działaj. Dziecko potrzebuje działania i ochrony. Zadbaj o psychikę.
- Słuchaj i wspieraj. Mówiąc, dziecko obdarza Cię ogromnym kredytem zaufania i liczy na pomoc.
Co może zrobić świadek?
W przypadku obserwowania hejtu rówieśniczego, świadek okazuje się bardzo ważną rolą, a jego reakcja wspierająca osobę doświadczającą hejtu przyczynia się do minimalizowania konsekwencji zdarzenia.Świadek może udzielić pomocy ofierze poprzez:
- rozmowę wyrażającą wsparcie offline
- komentarz wyrażający wsparcie i troskę online
- powiedzenie o tej sytuacji nauczycielowi/pedagogowi szkolnemu
- powiedzenie o tej sytuacji rodzicowi.
Świadek ma w potencjale także powstrzymanie sprawcy hejtu poprzez:
- napisanie, żeby przestał
- napisanie, żeby się zastanowił nad tym, jak ofiara się czuje
- napisanie, że może mieć nieprzyjemności, jeśli sprawa wyjdzie na jaw
- namówienie go, żeby przeprosił
- podpowiedzenie mu, żeby próbował naprawić tę relację
- powiedzenie mu, że powinien usunąć obraźliwe materiały (Podręcznik IMPACT, s. 59).
Świadkowie przemocy, nie pozostający bierni, lecz właśnie proaktywni i działający, mają ogromną moc. Ich reakcja, dodająca otuchy poszkodowanemu przynosi poczucie ulgi w cierpieniu, daje znak wspierającej obecności drugiego człowieka. Wyraźne i jednoznaczne „stop” skierowane ku sprawcy ma moc zatrzymania hejtera na czas, zanim eskaluje w swoich krzywdzących działaniach. Zarówno w przypadku reagowania w odniesieniu do ofiary, jak i sprawcy, podjęte działania przez świadka są kluczowe.
Jak przeciwdziałać hejtowi przed i po szkodzie?
Jest wiele możliwych działań profilaktycznych. Niektóre z nich mają na celu pomoc w zrozumieniu zjawiska, zwiększenie świadomości i wrażliwości dzieci i dorosłych, inne sprzyjają poprawie wyrażania siebie w sposób bezpieczny i asertywny, jeszcze inne porządkują definicje, normy i regulacje prawne. Tworzone są także kampanie, organizowane warsztaty, webinary czy lekcje. To są możliwości dostępne „na wyciągnięcie ręki”. Edukacja i inicjatywy, wyjaśniające problem cyberprzemocy oraz jak sobie z nią radzić - to także ważny obszar działań Cyberprofilaktyki NASK.Po hejcie. Gdzie po pomoc?
- Pomoc psychologiczna (przepracowanie i zrozumienie sytuacji).
- Współpraca z dyrekcją, pedagogiem, wychowawcą klasy, gdy miejscem hejtu jest szkoła.
- Policja (przekaż dowody: screeny, adresy stron).
- Kontakt z administratorem strony w celu usunięcia negatywnych treści.
- W domu – na Ciebie przede wszystkim liczy dziecko – rozmawiaj, przytulaj, otocz opieką, odgrywaj scenki z dzieckiem, wzmacniaj.
Czego uczyć dzieci?
- Sięgania po pomoc (116 111, bezpieczny dorosły, zaufany rówieśnik).
- Właściwego reagowania (świadek, osoba doświadczająca hejtu, hejter).
- Kiedy, czy i jak odpowiadać na hejt.
- Doskonalenia umiejętności rozpoznawania i nazywania emocji.
- Ćwiczenia bezpiecznego wyrażania siebie w sposób, który nie rani drugiej osoby.
- Kształtowania umiejętności empatii i przyjmowania perspektywy drugiej osoby.
- Refleksji, asertywności.
Profilaktyka
Złota zasada „zapobiegaj zamiast leczyć” ma zastosowanie również w tematyce przeciwdziałania cyberprzemocy. Wspierając rozwój młodych ludzi, edukując w kwestiach prawidłowego funkcjonowania w świecie online i offline działamy profilaktycznie i długofalowo. Idąc tym tropem, kluczowe staje się rozwijanie i dalsze wzmacnianie postawy samokontroli, rozumienia norm, umiejętności społecznych i komunikacyjnych, przyjmowania perspektywy, stosując podczas tej nauki „tradycyjne jak i wpisane w kontekst cyfrowy metody oddziaływania” (A. Szuster, 2021, s. 39). Dobrą pomocą w takiej nauce okazują się filmiki edukacyjne czy kampanie w internecie, wypracowywanie z dziećmi rozwiązań uszytych na miarę ich możliwości poznawczych. Nie do przecenienia jest wzmacnianie i pomoc dzieciom w przyswojeniu ról Trójkąta Wygrywającego, w których poczucie wartości wzmacnia się, a sprawczość oraz opiekuńcza, asertywna, wrażliwa postawa w działaniu w swojej czy rówieśnika sprawie jest nagradzana. Wyjście z dramatycznego cyklu bezsilności ku sprawczości może być antidotum na hejt.Pogłębione rozmowy i zrozumienie zjawiska jakim jest hejt, wiedza o zależnościach zachodzących między dwiema osobami czy w grupie, sprzyjają zwiększaniu odporności psychicznej jednostek. Mają też realny wpływ na zwiększenie świadomości i skuteczności w wyrażaniu z mocą sprzeciwu wobec przekraczania norm i zasad społecznych. Gdy mowa o czynnikach ryzyka vs. działania prorozwojowe i prospołeczne, coraz więcej uczestników spotkań realizowanych przez Cyberprofilaktyka NASK włącza się do tego dialogu, a młodzi odbiorcy coraz śmielej deklarują gotowość do budowania bardziej przyjaznego środowiska wokół siebie.
Bibliografia:
- Choy A., The Winner's Triangle, vol. 20, no. 1, January 1990
- Emerald D., The Power of TED* (*The Empowerment Dynamic), 2015
- Nęcki Z., Negocjacje w biznesie, Kraków 1995
- Thomas J., Negocjuj, aby zwyciężać, Warszawa 2006
Źródła internetowe:
- Balcerkiewicz K., Czym zajmuję się dział HR w firmie, a czym powinien? – Wspieranie, nie ratowanie, Czym zajmuje się dział HR w firmie, a czym powinien? (grupaspotkanie.pl) [dostęp z 23.01.2024 r.]
- Emerald D., TED* (*The Empowerment Dynamic)®, About The Empowerment Dynamic - Center for The Empowerment Dynamic [dostęp z 23.01.2024 r.]
- Frącz A., Hejting - przejawy mowy nienawiści w Sieci, PAREZJA, 2/2019(12) (4.pdf (uwb.edu.pl)[dostęp z 23.01.2024 r.]
- Garwol K., Hejt w internecie - analiza zjawiska, „Edukacja – Technika – Informatyka” nr 4/18/2016 (https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-e1c6f0fc-a582-446d-ac03-a199d433b73d/c/048_ETI_nr_Vol_7_4_Hejt_w_internecie.pdf) [dostęp z 23.01.2024 r.]
- Interdyscyplinarny Model Przeciwdziałania Agresji i Cyberprzemocy Technologicznej - Impact | Interdyscyplinarny Model Przeciwdziałania Agresji i Cyberprzemocy Technologicznej (fdds.pl) [dostęp z 23.01.2024 r.]
- Szuster A., UW, IMPACT: 10 lekcji ograniczających cyberprzemoc rówieśniczą – aspekt psychologiczny, Widok IMPACT: 10 lekcji ograniczających cyberprzemoc rówieśniczą – aspekt psychologiczny (uwm.edu.pl) PRZEGLĄD PSYCHOLOGICZNY, 2021, TOM 64, Nr 2, 35–51 [dostęp z 23.01.2024 r.]
- UNICEFF, (6.02.2023) Czym jest cyberbullying i jak go powstrzymać? Czym jest cyberbullying i jak go powstrzymać (unicef.pl) [dostęp z 23.01.2024 r.]
- Woś-Szymanowska A., Jak wyjść z roli w Trójkącie Dramatycznym? Jak wyjść z roli w Trójkącie Dramatycznym? (analiza-transakcyjna.pl) [dostęp z 23.01.2024 r.]
Anna Słupska
NASK
Specjalistka ds. profilaktyki cyberzagrożeń w Zespole Popularyzacji Bezpiecznego Korzystania z Cyberprzestrzeni w Dziale Profilaktyki Cyberzagrożeń. Psycholog, psychoterapeuta, etyk. Od 2023 r. pracuje w NASK. Specjalizuje się w analizie środowiska internetowego pod kątem zjawisk ryzykownych i serwisów adresowanych do dzieci i młodzieży pod kątem szans i zagrożeń w kontekście ich rozwoju. Współprowadzi szkolenia w odpowiedzi na zapotrzebowanie różnych podmiotów (np. szkół, PPP) i uczestniczy w projektach edukacyjnych. W swojej wcześniejszej pracy udzielała wsparcia zarówno dzieciom, młodzieży jak i dorosłym, w tym rodzicom czy przedstawicielom instytucji. Absolwentka Instytutu Psychologii oraz Filozofii na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej, a także Studium Podyplomowego Relacji Interpersonalnych i Profilaktyki Uzależnień Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Realizuje także 4-letni całościowy kurs psychoterapii w Szkole Psychoterapii DDA organizowanej przez Stowarzyszenie Od-Do w Warszawie.
