Za mało zabawy, za dużo ekranów. Wyzwania współczesnych rodziców.

Zauważyłeś kiedykolwiek na placu zabaw czy w komunikacji miejskiej dziecko, które nie potrafi się uspokoić bez tabletu lub smartfona w ręku? A może sam czasem dajesz swojemu dziecku smartfon, by zdobyć choć chwilę spokoju? To zjawisko staje się coraz bardziej powszechne, wzbudzając zaniepokojenie wśród rodziców i ekspertów ds. zdrowia. W dobie rozkwitu technologii wiele dzieci określa się mianem "dzieci tabletowych", spędzających przed ekranem wiele godzin. Ale czy takie praktyki są bezpieczne dla zdrowia psychicznego i fizycznego dzieci? Jak wpływają na ich rozwój? I przede wszystkim – jak długo i w jakiej formie korzystanie z nowych technologii jest bezpieczne dla maluchów? W tym artykule przyjrzymy się wpływowi spędzania czasu przed ekranem na rozwój najmłodszych oraz omówimy kluczowe aspekty, jakie rodzice powinni mieć na uwadze.

Wpływ wczesnej ekspozycji ekranu na rozwój dziecka

Pod koniec lat 90. producenci reklam i programów telewizyjnych zaczęli kierować swoje treści do niemowląt w wieku zaledwie 6 miesięcy. Branża medialna twierdziła, że programy te mają wartość edukacyjną dla dzieci i wspierają ich rozwój. Okazuje się jednak, że brak jest rzetelnych dowodów naukowych na to stwierdzenie (Garrison i Christakis, 2005). Wręcz przeciwnie, dotychczasowe badania wykazują zupełnie odwrotny skutek. Wczesna ekspozycja dziecka na ekrany upośledza zdolność dziecka do samoregulacji, samokontroli i meta-poznania* (Barr, Lauricella, Zack i Calvert, 2010), a także wiąże się z gorszymi umiejętnościami poznawczymi, językowymi i społeczno-emocjonalnymi (Schwarzer i in., 2022). Jednym z wyjaśnień dlaczego tak się dzieje jest teoria, że charakter telewizji, szybko zmieniające się i stymulujące obrazy, obciążają zasoby poznawcze niemowląt i mogą przyzwyczajać je do ciągłej stymulacji.

Dłuższy czas spędzony przed ekranem wiąże się również z gorszym snem (Caspendes i inni, 2014), który jest kluczowy dla rozwoju małych dzieci. Skutki tego mogą być znaczne: od wpływu na postawę ciała (Abdel-Aziem i inni, 2022) aż po ryzyko otyłości (Haghjoo i inni, 2022). Warto też podkreślić, że niemowlęta oraz małe dzieci mają trudności w czerpaniu korzyści z nauki poprzez telewizję (Anderson i Hanson, 2010; Anderson i Pempek, 2005), a ich zdolności zrozumienia treści pojawiają się dopiero między 18. a 24. miesiącem życia (Pempek, Kirkorian, Richards, Anderson, Lund i Stevens, 2010). Dlatego też programy edukacyjne dla niemowląt są jedynie sztuczką marketingową, a nie realną wartością edukacyjną dla naszych pociech. 

Tymczasem badanie „Brzdąc w sieci” (2020 r.) wykazało, że nieco ponad połowa dzieci w wieku od 0 do 6 lat (54%) korzysta z urządzeń mobilnych takich jak smartfon, tablet, smartwatch czy laptop. Wiek dziecka jest skorelowany z korzystaniem z urządzeń mobilnych – im starsze dzieci, tym więcej z nich korzysta z urządzeń mobilnych: dzieje się tak w przypadku trojga na czworo dzieci w wieku od 48 do 72 miesięcy. Średni wiek inicjacji używania urządzeń mobilnych to 2 lata i 2 miesiące. Ponadto ponad połowa rodziców pozwala dziecku korzystać z urządzeń mobilnych, kiedy spędza z nimi czas. Niemal dwie trzecie rodziców daje dziecku urządzenie mobilne jako nagrodę. Ponad 80% rodziców daje dzieciom urządzenia mobilne, kiedy dzieci się nudzą, a dwie trzecie rodziców daje dzieciom urządzenia mobilne gdy dzieci płaczą lub marudzą.

Dlaczego ekrany są tak bardzo uzależniające dla dzieci?

Zastanówmy się co sprawia, że ekrany są szczególnie uzależniające dla dzieci. Po pierwsze, większość ekranowych gier i aplikacji jest zaprojektowana tak, aby wywoływać szybką reakcję, co sprawia, że dzieci czują się podekscytowane i pobudzone. Po drugie, ekrany kuszą niekończącym się źródłem rozrywki, co może skutkować utratą poczucia czasu. W konsekwencji dzieci spędzają przed ekranem wiele godzin. Dochodzi jeszcze jeden aspekt – ekrany dostarczają dzieciom natychmiastowej gratyfikacji i łatwej satysfakcji. To z kolei może zwiększać poziom dopaminy, neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za uczucie przyjemności i nagrody. Nadmierny kontakt z technologią może skutkować wzrostem tolerancji na dopaminę i potrzebą otrzymywania coraz większych jej dawek, co w ostateczności może prowadzić do procesu uzależnienia.

Kolejnym z powodów, dlaczego dzieci są bardziej podatne na uzależnienie od ekranów niż dorośli, jest to, że ich kora przedczołowa nie jest jeszcze w pełni rozwinięta. Kora przedczołowa to część mózgu, która odpowiada za kontrolowanie i regulację naszych emocji, myśli i działań. Jest to również obszar mózgu szczególnie ważny dla rozwoju funkcji wykonawczych, takich jak planowanie, podejmowanie decyzji i kontrola impulsów. Dzieci, których kora przedczołowa jest jeszcze w fazie rozwoju, mają trudność z pohamowaniem własnych zachcianek, zwłaszcza, gdy jakaś aktywność jest dla nich szczególnie atrakcyjna.

Wiemy już dlaczego ekrany są tak atrakcyjne dla dzieci i dlaczego im samym trudno wyznaczyć sobie czas ich użytkowania. Zastanówmy się teraz jak odpowiedzialnie regulować czas ekranowy naszych dzieci, mając na uwadze rekomendacje i wytyczne ekspertów.

Dostęp dzieci do ekranu – kiedy i dlaczego?

Digital wellbeing to termin, który w dzisiejszych czasach staje się coraz bardziej popularny. Oznacza on dbałość o dobre samopoczucie i zdrowie psychiczne związane z korzystaniem z urządzeń elektronicznych. Wraz z rozwojem nowych technologii, dzieci coraz częściej spędzają czas przed ekranami różnego rodzaju urządzeń, a to może mieć wpływ na ich rozwój psychomotoryczny.

Dlatego też, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opublikowała zalecenia dotyczące czasu korzystania z urządzeń ekranowych dla dzieci w różnym wieku.

• Dzieci w wieku od 0 do 1 roku nie powinny korzystać z urządzeń ekranowych, ponieważ w tym okresie życia najważniejsze jest rozwijanie zmysłów przez interakcję z otoczeniem oraz kontakt z opiekunem.
• Dzieci w wieku od 1 do 2 lat mogą korzystać z urządzeń ekranowych, ale czas spędzony przed ekranem powinien być bardzo ograniczony do jednej godziny dziennie. Ważne jest, aby korzystanie z urządzeń było interaktywne, a nie bierne, takie jak oglądanie filmów.
• Dzieci w wieku od 2 do 5 lat mogą korzystać z urządzeń ekranowych do dwóch godzin dziennie. Ważne jest, aby korzystanie z urządzeń odbywało się pod opieką dorosłego i były to zarówno treści interaktywne, jak i bierne, ale odpowiednie do wieku dziecka.
• Dzieci w wieku od 6 lat i starsze mogą korzystać z urządzeń ekranowych na dłużej, ale nadal ważne jest, aby czas spędzony przed ekranem był kontrolowany i zróżnicowany do maksymalnie 3 godzin dziennie. Dzieci powinny mieć możliwość korzystania z urządzeń w sposób twórczy, np. tworząc własne treści.

Co więcej eksperci z WHO zwracają uwagę na poniższe kwestie:

• ważne, aby treści, z którymi dziecko ma kontakt na urządzeniach, były odpowiednie do jego wieku i rozwijające,
• korzystanie z urządzeń elektronicznych może mieć pozytywny wpływ na rozwój dziecka, jeśli rodzice/opiekunowie czuwają nad czasem spędzonym przed ekranem,
• rodzice/opiekunowie powinni  zadbać o wystarczającą aktywność fizyczną oraz kontakt z rówieśnikami.

Warto też zwrócić uwagę na zalecenia, które przygotował Instytut Matki i Dziecka (2021).
Czas spędzany przed ekranem nie powinien wypierać korzystnych dla zdrowia i rozwoju dzieci i młodzieży aktywności, takich jak:

• sen,
• aktywność fizyczna,
• bezpośrednie kontakty społeczne - rodzinne, towarzyskie z rówieśnikami,
• realizacja pasji i zainteresowań.

Rodzice/opiekunowie, biorąc pod uwagę wszystkie zajęcia dzieci w ciągu dnia i wymaganą dla ich wieku, prawidłową długość snu, powinni ustalić realistyczne zasady i ograniczenia dotyczące czasu wolnego spędzanego przez dzieci przed ekranem - kształtować prawidłowe nawyki.
 
Wytyczne przygotowała także Amerykańska Akademia Pediatryczna.
Akademia zaleca całkowity brak korzystania z urządzeń multimedialnych:

• u dzieci poniżej 2 roku życia,
• podczas spożywania posiłków,
• przez co najmniej godzinę przed porą snu,
• w przypadku programów dynamicznych, aplikacji rozpraszających lub zawierających przemoc,
• w roli smoczka, by dziecko zachowywało się cicho w miejscach publicznych.

 Co więcej eksperci z AAP radzą:

• nie wprowadzaj technologii w życie dziecka zbyt wcześnie; interfejsy są tak intuicyjne, że dzieci szybko je zrozumieją, gdy zaczną ich używać,
• wyłączaj telewizory i inne urządzenia, gdy ich nie używasz,
• monitoruj treści multimedialne dzieci oraz używane przez nie aplikacje. Przetestuj aplikację zanim dziecko jej użyje, bawcie się razem i zapytaj dziecko, co myśli o aplikacji.

Dodatkowo, eksperci sugerują, by nie traktować urządzeń mobilnych jako nagród, a ich zabierania jako kar. Jeśli Jaś sprząta w pokoju, tylko dlatego, że liczy na dodatkową godzinę w Robloxie, to w przyszłości Jan może rozwinąć problematyczny wzorzec używania nowych technologii. Unikanie traktowania urządzeń mobilnych jako nagrody pozwoli na poszukiwanie innych źródeł przyjemności.

Równie szkodliwe jest dawanie dzieciom urządzeń, gdy płaczą lub się nudzą. Uczy to nasze dzieci regulowania swoich emocji za pomocą doznań, które są silnie stymulujące i prowadzi do wykształcenia nawyku uspokajania się poprzez nowe technologie.

Nauka przez obserwację, czyli świeć przykładem

Pamiętaj dzieci to świetni obserwatorzy. Chętniej powtarzają zachowania ważnych dla nich dorosłych, niż stosują się do ustalonych przez nas reguł. Jeśli na spacerze z dzieckiem tkwisz z nosem w telefonie, trudno będzie wymagać od niego by nie robiło tak samo. Jeśli chcesz by dziecko miało zdrową relację z nowymi technologiami, zadbaj najpierw o swoją higienę cyfrową. A gdy zdecydujesz się, że Twoja pociecha będzie właścicielem smartfona, to pamiętaj o tych radach:

• Ustal w domu zasady ekranowe

Jeśli Twoje dziecko jest już w wieku, w którym coraz częściej korzysta z urządzeń multimedialnych, pamiętaj o wprowadzeniu domowych zasad ekranowych. Najlepiej by obejmowały wszystkich domowników. Możecie ustalić, że nie korzystacie z telefonów podczas posiłków, 30 min przed snem i 30 min po przebudzeniu. Możecie spróbować wyznaczyć godziny ciszy smartfonowej, np. po godzinie 21 wyłączacie wi‑fi. Pokaż dziecku, że przestrzegasz tych zasad i pomagaj mu ich przestrzegać!
Więcej informacji znajdziesz tutaj: https://www.domowezasadyekranowe.fdds.pl/.

• Bądź z dzieckiem w internecie

Wejdź czasem z dzieckiem do internetu. Zobacz jakie treści ogląda, co go interesuje, co podpowiadają mu algorytmy. Spróbuj stymulować umysł dziecka, zadając mu pytania, które wesprą jego kreatywne myślenie. Na przykład: „co myślisz o tym filmiku?”, „co Ci się w nim najbardziej podobało?” albo „jak uważasz, dlaczego ten influencer poleca ten produkt?”

• ​Zaplanujcie wspólny detox cyfrowy

Możecie ustalić wspólny dzień lub weekend bez smartfonów i laptopów. Postarajcie spędzić ten czas razem i na zewnątrz.

Pamiętaj!

Wychowanie w dobie nowych technologii to nie tylko unikanie ryzyka, ale także aktywne kształtowanie możliwości, jakie niosą za sobą ekranowe narzędzia. Dlatego też, kiedy decydujemy się na dostarczenie dziecku dostępu do nowych technologii, róbmy to z wiedzą i rozwagą. Pamiętajmy, że kluczowym celem jest stworzenie dla naszych pociech harmonijnego środowiska, w którym technologia służy im jako narzędzie rozwoju, a nie źródło uzależnień czy problemów zdrowotnych.

Przyjęcie tej filozofii i skonstruowanie równowagi między światem ekranów a rzeczywistością może być wyzwaniem, ale przynosi obfite owoce w postaci zdrowego, kreatywnego i zrównoważonego rozwoju dzieci. Dlatego bądźmy świadomymi rodzicami, którzy nie tylko chronią swoje dzieci przed niezdrowymi wpływami, ale także inspirują je do pozytywnego korzystania z technologii oraz do odkrywania bogactwa otaczającego ich świata.


* Samoregulacja to zdolność monitorowania, kontroli i regulacji zachowań, emocji i myśli w celu osiągnięcia określonych celów.
* Samokontrola oznacza zdolność do powstrzymywania impulsywnych reakcji, kontrolowania działań i hamowania pokus dla osiągnięcia długoterminowych celów.
* Meta-poznanie to umiejętność refleksji nad własnymi myślami, zrozumienia ich oraz dostosowywania ich w celu efektywnego myślenia i podejmowania decyzji.
Więcej o zaleceniach WHO: https://www.who.int/news/item/24-04-2019-to-grow-up-healthy-children-need-to-sit-less-and-play-more.
 
Literatura cytowana:

• Abdel-Aziem, A. A., Abdel-Ghafar, M. A., Ali, O. I. i Abdelraouf, O. R. (2022). Effects of smartphone screen viewing duration and body position on head and neck posture in elementary school children.
• J Back Musculoskelet Rehabil, 35(1), s. 185-193.Anderson, D. R. i Hanson, K. G. (2017). Screen media and parent-child interactions. W: R. Barr i D. N. Linebarger (red.), Media exposure during infancy and early childhood: The effects of content and context on learning and development (s. 173–194). Springer International Publishing/Springer Nature.  [dostęp z 1.09.2023 r.]
• Anderson, D. R., i Pempek, T. A. (2005). Television and Very Young Children. American Behavioral Scientist, 48(5), s. 505–522.  [dostęp z 1.09.2023 r.]
• Barr, R., Lauricella, A., Zack, E., i Calvert, S. L. (2010). Infant and early childhood exposure to adult-directed and child-directed television programming: Relations with cognitive skills at age four. Merrill-Palmer Quarterly, 56(1), s. 21–48.  [dostęp z 1.09.2023 r.]
• Cespedes, E. M., Gillman, M.W., Kleinman, K., Rifas-Shiman, S.L., Redline, S. i Taveras, E.M. (2014) Television viewing, bedroom television, and sleep duration from infancy to mid-childhood. Pediatrics. 133, s. 1163–71.
• Garrison, M. i Christakis, D. A. (2005). A teacher in the living room: Educational media for babies, toddlers, and preschoolers. Menlo Park, CA: The Henry J. Kaiser Family Foundation.
• Haghjoo, P., Siri, G., Soleimani, E. i inni. (2022). Screen time increases overweight and obesity risk among adolescents: a systematic review and dose-response meta-analysis. BMC Prim. Care 23, 16.  [dostęp z 1.09.2023 r.]
• Pempek, T. A., Kirkorian, H. L., Richards, J. E., Anderson, D. R., Lund, A. F., i Stevens, M. (2010). Video comprehensibility and attention in very young children. Developmental Psychology, 46(5), s. 1283–1293.  [dostęp z 1.09.2023 r.]
• Rowicka M., Bujalski M., (2020), Raport z badania "Brzdąc w sieci – zjawisko korzystania z urządzeń mobilnych przez dzieci w wieku 0-6 lat"  [dostęp z 1.09.2023 r.]
• Wojcieszek, K. A., Pyżalski, J., Mazur, J., Fijałkowska, A. (2021). Opinia o zasadach bezpieczeństwa w korzystaniu ze smartfonów, tabletów i komputerów przez dzieci i młodzież.  [dostęp z 1.09.2023 r.]

  wszystkie posty